Środki ochrony roślin powszechnie stosowane w uprawach najczęściej budzą w nas – konsumentach negatywne odczucia. Znikoma wiedza na temat chemikaliów oraz moda na zdrową żywność dodatkowo potęgują nasz lęk i utwierdzają w przekonaniu, że „pryskane” oznacza szkodliwe [1]. Należy jednak pamiętać, że wyprodukowanie zdrowej i bezpiecznej żywności, bez użycia środków ochrony roślin jest niezwykle trudne. Zasadność stosowania pestycydów i herbicydów argumentuje się tym, że niszczą one wszelkie formy, które mają wpływ na zdrowie i życie człowieka [3]. Pomagają one w ograniczaniu chorób roślin, niszczą chwasty, grzyby, roztocza, insekty, gryzonie i ślimaki atakujące uprawy [4]. Środki ochrony roślin są zatem fitofarmaceutykami (czyli lekami roślin), a zaniechanie ich stosowania mogłoby szkodzić zdrowiu człowieka. Stosowanie środków ochrony roślin podyktowane jest także względami ekonomicznymi oraz intensyfikacją gospodarki rolnej, a co się z tym wiąże - zwiększaniem produkcji zdrowej żywności [2].

Nadzór nad obrotem środkami ochrony roślin oraz ich prawidłowym stosowaniem jest jednym z głównych zadań realizowanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Pestycydy należy stosować w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz środowiska. Producent rolny w celu ograniczenia ilości stosowanych środków ochrony roślin powinien wykorzystać wszelkie dostępne działania i metody ochrony, które wpłyną na zmniejszenie użycia pestycydów. W przypadku prowadzenia produkcji konwencjonalnej oraz ekologicznej producenci mają do dyspozycji środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w danej uprawie na podstawie zezwoleń wydawanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin użytkownicy profesjonalni, stosujący środki ochrony roślin są również zobligowani przestrzegać wymogów integrowanej ochrony roślin określonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin.

W trakcie sezonu wegetacyjnego wiele substancji aktywnych ulega całkowitemu rozkładowi i płody rolne są wówczas całkowicie wolne od pozostałości. Świadczy to o właściwym stosowaniu pestycydów przez producenta poprzez zachowanie zaleceń (m. in. dawek i okresów karencji), zgodnie z instrukcją stosowania środków ochrony roślin. Jednak jednym z niebezpieczeństw, które niesie ze sobą współczesna ochrona roślin jest zagrożenie obecnością pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych. Ich wykrycie nie zawsze jest groźne dla konsumentów, gdyż płody rolne mają dopuszczalne poziomy pozostałości substancji aktywnych. Najwyższe Dopuszczalne Poziomy pozostałości środków ochrony roślin określone są w rozporządzeniu (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. na tych samych poziomach we wszystkich krajach Unii Europejskiej.

W celu określenia zawartości pozostałości środków ochrony roślin, WIORiN w Lublinie corocznie pobiera od producentów rolnych próbki owoców, warzyw i innych roślin rolniczych (m. in. od podmiotów prowadzących produkcję ekologiczną oraz od potencjalnych eksporterów jabłek do Chin). Powyższe działania wykonywane są zgodnie z rozporządzeniem MRiRW z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie pobierania próbek roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów do badań na obecność pozostałości środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 1549).

W roku 2019 na obszarze województwa lubelskiego przeprowadzono 2377 kontroli, zgodnie z planem zadań Inspekcji. W trakcie tych kontroli pobrano 422 próby płodów rolnych do badań prowadzonych w ramach urzędowej kontroli prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. Badaniami objęto łącznie 55 gatunków roślin uprawnych: agrest, aronia, bobik, borówka, brokuł, burak cukrowy, burak ćwikłowy, cebula, chrzan, czereśnia, czosnek, dynia, fasola, groch, groszek, gruszka, gryka, jabłko, jarmuż, jęczmień, kalafior, kapusta biała, kapusta pekińska, koper, kozłek, kukurydza, maliny, marchew, mieszanka zbóż, ogórek, orzech laskowy, orzech włoski, owies, papryka, pasternak, pietruszka, pomidor, por, porzeczka, proso, pszenica, pszenżyto, rzepak, rzodkiewka, sałata, seler, śliwa, soja, szczypiorek, szparag, szpinak, truskawka, wiśnia, ziemniak, żyto.

Badania płodów rolnych przeprowadzane są w niżej wymienionych laboratoriach:

1. Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach - Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności.

2.Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu

• Zakład Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin w Poznaniu,
• Laboratorium Badania Bezpieczeństwa Żywności i Pasz w Terenowej Stacji Doświadczalnej w Białymstoku,
• Laboratorium Badania Pozostałości Środków Ochrony Roślin w Oddziale w Sośnicowicach.

3.Centralne Laboratorium GIORiN w Toruniu.

Na podstawie wyników analiz 422 pobranych prób stwierdzono, że przeważająca ich część była wolna od pozostałości środków ochrony roślin lub występowały one w granicach dopuszczalnych norm. Natomiast w 61 próbach odnotowano pozostałości środków ochrony roślin niezarejestrowanych do stosowania w danej uprawie. Tylko w 12 próbach stwierdzono przekroczenia najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin (NDP). Wykrycie środków ochrony roślin niedopuszczonych do stosowania w danej uprawie lub przekroczenie pozostałości substancji aktywnych powyżej najwyższych dopuszczalnych poziomów świadczy o szkodliwości płodów rolnych dla konsumenta. Dlatego też, w przypadkach wykrycia przekroczeń NDP wszczynana jest procedura w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt (RASFF). Ochrona roślin we współczesnych systemach gospodarowania niejednokrotnie odbywa się przy użyciu środków ochrony roślin. Jednak, to producent rolny powinien być odpowiedzialny za wytworzenie zdrowej żywności i wskazane jest, aby odbywało się ono zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolnej przy użyciu odpowiednich narzędzi (m. in. doradztwo rolnicze, instrumenty naukowe). Tylko odpowiedzialne stosowanie środków ochrony roślin, polegające na wykorzystaniu wyłącznie środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania oraz ścisłe przestrzeganie zapisów dotyczących zaleceń, nakazów i ograniczeń zawartych w etykiecie daje gwarancję uzyskania bezpiecznych płodów rolnych. Zdrowe i bezpieczne płody rolne to również gwarancja uzyskania wyższej ceny oraz szybszej sprzedaży, jak również budowanie pozytywnego wizerunku zdrowej i bezpiecznej polskiej żywności.

Literatura

1. Brown. T. 2014. Making sense of chemical stories. A guide for the lifestyle sector and anybody with questions about chemical stories. Sense About Science 2014 http://senseaboutscience.org/activities/making-sense-of-chemical-stories/

2. Dobosz B., Jaskólecki H. 2007. Pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego. Problemy Ekologii, 11(4), 187-190.

3. Kowalska G., Kowalski R. 2019. Pestycydy – zakres i ryzyko stosowania, korzyści 

i zagrożenia. Praca przeglądowa. Annales horticulturae, 29(2), 5-25. 

Https://doi.org/10.24326/ah.2019.2.1

4. Żelechowska A., Biziuk M., Wiergowski M., 2001. Charakterystyka pestycydów. [W:] Pestycydy - występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie. Biziuk M. (red.). Wydawnictwo Naukowo-Techniczne 2, 15-41.